- Η ταινία σας βγαίνει σε μια συγκυρία που ο θόρυβος για την ιστορία της 17Ν έχει καταλαγιάσει. Η οργάνωση, η δράση της, οι πρωτεργάτες και οι 'κομπάρσοι' της τείνουν να ξεχαστούν. Φαίνεται πως δεν ενδιαφέρουν πια κανέναν.
Γενικώς η εποχή είναι άσχημη. Χαρακτηρίζεται από την απώλεια πολιτικής συνείδησης. Είναι εύκολο να ξεχάσεις σε μια κοινωνία απολιτική. Γι'αυτό η ταινία θεωρώ πως βγαίνει σε καλή στιγμή. Ερχεται να θυμίσει ότι υπάρχουν και συμβαίνουν πράγματα σε αυτή την εποχή και στην κοινωνία μας που μας αφορούν. Και θέλω να προκαλέσει συζήτηση.
- Το φιλμ υπήρξε καρπός των γεγονότων με τη 17 Νοέμβρη και της εξάρθρωσής της; ήταν κάτι τελείως ασύνδετο, που ούτως ή άλλως σκοπεύατε να κάνατε;
Θα έλεγα ψέματα αν ισχυριζόμουν ότι δεν έχει επηρεαστεί από τα γεγονότα με τη 17 Νοέμβρη. Αλλά δεν είναι μια ταινία πανω σε αυτή την ομάδα. Με ενδιαφέρει πιο πολύ η αντίδραση που έχει μια δυτική κοινωνία σ'αυτό το φαινόμενο.
- Πώς την είδατε, πώς σχολιάζεται στο φιλμ την αντίδραση των Ελλήνων;
Ηταν πολύ υπερβολική. Και έχω την εντύπωση ότι η υπερβολή προέκυψε κι από κάποια μέσα μαζικής ενημέρωσης. Φτάσαμε έτσι στο σημείο να ξεχάσουμε να θέτουμε ερωτήματα σωστά.
- Σε ποία ερωτήματα αναφέρεστε;
Σε τριάντα χρόνια δεν βρήκαμε κανέναν από αυτή την ομάδα και σε μια βδομάδα τους βρήκαμε όλους; Και μάλιστα πριν από τους Ολυμπιακούς! Πώς συνέβη αυτό; Πουθενά, σε καμία χώρα στον κόσμο από μια ομάδα ένοπλης πάλης επί τριάντα χρόνια δεν βρέθηκε ποτέ κανένας. Ούτε στη Γερμανία ούτε στην Ιταλία ούτε... Πουθενά! Γιατί συμβαίνει εδώ; Και διαπιστώσαμε αμέσως μετά τους Ολυμπιακούς πως άρχισε να φτιάχνεται ένα κλίμα φόβου και τρόμου.
- "Αυτό που με πληγώνει περισσότερο είναι ότι μας αντιμετωπίζουν σαν κοινούς εγκληματίες", είναι μια φράση-κλειδί στην ταινία, διά στόματος μιας πρώην τρομοκράτισσας. Προκείται για άποψη που συμμερίζεστε;
Ναι. Θέλουν να αποβάλουν από αυτούς τους ανθρώπους το πολιτικό στοιχείο. Είναι ψέμα. Μπορούμε να διαφωνούμε με τον δρόμο που επέλεξαν αυτοί οι άνθρωποι, μπορούμε να θεωρούμε ότι αυτός ο δρόμος δεν οδηγεί πουθενά. Αλλά δεν μπορείς να τους πεις κοινούς εγκληματίες. Ο ρόλος της Μαρίας είναι καθαρός άλλωστε στο ότι δεν μετανιώνει.
- Δεν μετανιώνει, ωστόσο παραδέχεται: "Χάσαμε γιατί η δομή της εξουσίας που θέλαμε να πολεμήσουμε αναπαρήχθηκε στο εσωτερικό της ομάδας."
Ναι. Υπάρχει η ταινία του Φασμπιντερ 'Η τρίτη γενιά', που λέει ακριβώς αυτό το πράγμα. Η Μαρία πίστεψε σ'αυτό που έκανε, δεν μετανιώνει, αλλά αρκετά νωρίς κατάλαβε ότι ήταν λάθος δρόμος και έφυγε.
- Στην ταινία θίγετε και άλλα θέματα επικαιρότητας, όπως η ηθική της ιατρικής. Γιατί το συνδέσατε όμως με την τρομοκρατία;
Γιατί υπάρχει ένα γενικότερο θέμα περί ηθικής. Οι τρεις γυναίκες με τον δικό τους τρόπο προσπαθούν να αντισταθούν. Οπότε το θέμα της τρομοκρατίας, της εξουσίας, της αντίστασης, αλλά και της ηθικής συνδέονται.
- Είναι πάντως σαν να λέτε στο φιλμ "αντισταθείτε".
Ναι.
- Αλλά όχι "πάρτε τα οπλά".
Οχι. Δεν νομίζω ότι το αντάρτικο των πόλεων σήμερα θα είχε νόημα. Πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους να αντισταθούμε. Γιατί η εξουσία δεν είναι περιορισμένη πια, δεν ταυτίζεται με ένα άτομο.Εξάλλου, η ταινία 'Πριν τη νύχτα' τοποθετεί σαφώς την ιστορία μέσα σ'ένα σφαιρικό πλαίσιο. Οι δύο ημερομηνίες κλειδιά είναι η πτώση του Τείχους, το 1989, που στην εποχή της σήμαινε την ελπίδα του οριστικού τέλους των ολοκληρωτικών ιδεολογιών και την 11η Σεπτεμβρίου 2001 που αλλάζει εντελώς τα δεδομένα στο βαθμό που, ως απάντηση στη βαρβαρότητα μιας μικρής ομάδας φανατικών ισλαμιστών, ένας ελευθεροκτόνος λόγος γίνεται παντού η κυρίαρχη σκέψη, σε σημείο που να φτάσουμε σ'ενα συνολικό πόλεμο.
- Η ταινία σας είναι δύσκολη. Δεν φαίνεται να επιδιώξατε να την κάνατε πιο εύκολη...
Δεν κάνω προπαγάνδα, ούτε μανιφέστο. Το κρασί θα είναι χάλια άμα βάλεις νερό. Και δεν είναι τόσο δύσκολη. Θεωρώ ότι ο θεατής είναι έξυπνος. Δεν τον θεωρώ χαζό. Οπότε, γιατί να κάνω κάτι εύκολο; Εύκολα πράγματα υπάρχουν έτσι κι αλλιώς. Ας δούμε τηλεόραση...
- Σας ενδιαφέρει να γυρίσετε ένα ντοκιμαντέρ, μια μονογραφία για τη 17 Νοέμβρη;
Στην Ελλάδα μας έχουν κρύψει πολύ περισσότερα από όσα μας έχουν αποκαλύψει. Ολοι. Και οι ίδιοι και ο Τύπος και η Αστυνομία. Αυτο τους βολεύει όλους. Οπότε δεν μπορεί να γινεί μια ταινία τώρα. Δυστυχώς. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος έτοιμος να τα πει όλα με θάρρος. Οπότε, για να γίνει μια ταινία για τη 17 Νοέμβρη χρειάζεται να περάσει τουλάχιστον μια γενιά.
- Οι άλλοι τρόποι αντίστασης στους οποίους αναφερθήκατε προηγουμένως, ποιοί είναι;
Πρέπει να ξεκινήσουμε από την προσωπική μας ζωή. Η ταινία μου είναι πολιτική και συγχρόνως είναι και ποιητική. Για την ακρίβεια είναι πολιτική, αφού είναι ποιητική. Οπότε, αν μπορούμε να βρούμε έναν τρόπο να ζούμε τη ζωή μας καθημερινά πιο ποιητικά, αν ψάξουμε να βρούμε την ομορφιά, τη δικαιοσύνη στο πλαίσιο της δικής μας ζωής, είναι ένα πρώτο βήμα για μια νέα αντίσταση. Δεν λέω επανάσταση. Εκεί νομίζω βρίσκεται ο δρόμος τώρα. Με την προυπόθεση, όμως, να υπάρχει πολιτική συνείδηση. Ο Φασμπίντερ είπε: "Εγώ δεν βάζω βόμβες, κάνω ταινίες". Είχε δίκιο. Με τις ταινίες του έβαλε σε σκέψη τον κόσμο και άλλαξε ζωές. Εγώ με αυτή την έννοια είμαι ρομαντικός. Ακόμη σκέφτομαι και θέλω να πιστεύω ότι τα έργα τέχνης μπορούν να αλλάξουν την ζωή. Και τότε και την κοινωνία. Εχω δίκιο; Δεν ξέρω...
Ιωάννα Κλεφτόγιαννη -ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 12/11/2005
συνέντευξη στα ΝΕΑ (αποσπάσματα)
Τι κοινό έχουν μεταξύ τους οι τρεις ηρωίδες της ταινίας;
Τη μοναξιά τους μέσα σε μια κοινωνία όλο και περισσότερο απομονωτική. Οι απαντήσεις τους διαφέρουν, αλλά τέμνονται στη θέληση τους να ζήσουν ελεύθερα, στο ότι πιστεύουν ουσιαστικά στην αναπαλλοτρίωτη ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Γεγονός που τις κάνει να αμφισβητούν οτιδήποτε θεωρείται δεδομένο γύρω τους. Ο νόμος δεν είναι πάντα συνώνυμο της δικαιοσύνης, αποδέχονται απολύτως τις δύσκολες επιλογές τους - πράγμα σπάνιο στην εποχή μας.
Εχει πέσει, τελικά. η νύχτα γύρω μας στη σημερινή κοινωνία της Δύσης;
Ο θεατής θα το κρίνει αυτό, αλλά ελπίζω πως όχι. Πάντως δεν θεωρώ ότι το "Πριν τη νύχτα" είναι μια ταινία χωρίς ελπίδα. Τα πρόσωπα θέτουν σημαντικά ερωτήματα και παλεύουν ενάντια σε μια, αναμφίβολα, απελπιστική κατάσταση, αλλά τουλάχιστον ζουν απόλυτα. Γι'αυτό η ταινία, πέρα από το στόρι, ψάχνει την ομορφιά από την πρώτη έως την τελευταία εικόνα. Εκεί βρίσκεται η πραγματική της αντίσταση. Κι όσο κι αν ακούγεται μεγαλόσχημο, δεν μένει παρά η ποίηση για να μας σώσει.
Ποία "απάντηση" μπορεί να δώσει ο σημερινός άνθρωπος της Δύσης στους εγκεφάλους που θέλουν να φτιάξουν μια "τέλεια" κι αποστειρωμένη από συναισθήματα κοινωνία;
Να φτιάξει μια στάση ζωής που να οπλίζεται από την αξιοπρέπεια και να τον κάνει να νοιάζεται τον διπλανό του -είτε αυτός είναι ερωτικός σύντροφος, φίλος ή ο διπλανός του συνάνθρωπος. Να ζει λίγο πιο ποιητικά και να έχει μια πολιτική συνείδηση -πέρα από ιδεολογίες ή προπαγάνδες- της αγωνίας του σημερινού ανθρώπου.
Παύλος Κάγιος - ΤΑ ΝΕΑ, 5-6/2/2005
συνέντευξη που δόθηκε στον ξένο τύπο κατά την πρεμιέρα της ταινίας στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης
- Το 1994 κάνατε μια ταινία πάνω στην Ulrike Meinhof που, μαζί με τον Andreas Baader, δημιούργησε την ομάδα Τμήμα Κόκκινος Στρατός και το 2004 παρουσιάζετε το Πριν τη νύχτα που πραγματεύεται τους δρόμους καιτην ηθική της ένοπλης πάλης, ενώ το ζήτημα της ελληνικής τρομοκρατίας έχει πρόσφατα τεθεί έντονα εξαιτίας της εξάρθρωσης της 17 Νοέμβρη, πριν λίγο καιρό. Μήπως είναι νωρίς να μιλήσουμε γι αυτό; Δε θα έπρεπε ν'αφήσουμε πρώτα την Ιστορία να κρίνει .
Δεν κρίνω, θέτω ερωτήσεις. Οπως και στα ντοκιμαντέρ μου, δεν ισχυρίζομαι ότι ξέρω, προσπαθώ να καταλάβω. Είμαι πολίτης, όπως όλοι, αλλά ως σκηνοθέτης έχω χρέος να μην αφήσω στην τηλεόραση την αποκλειστικότητα της εικόνας πάνω σ'ένα τέτοιο θέμα που μας αφορά όλους. Επίσης, αν η ταινία μιλά για την τρομοκρατία, είναι ακριβώς για να θέσει το ερώτημα της αντίδρασης της κοινωνίας σ'αυτό το φαινόμενο, αντί να επαναλάβει γι άλλη μια φορά την θεαματική πλευρά της [τρομοκρατικές ενέργειες, συλλήψεις κλπ.] που μας σέρβιραν μέχρι ναυτίας. Σ'αυτό το σημείο πιστεύω πως η ταινία Πριν τη Νύχτα είναι μάλλον διακριτική, υπεύθυνη.
Εξάλλου, τοποθετεί σαφώς την ιστορία μέσα σ'ένα σφαιρικό πλαίσιο. Οι δύο ημερομηνίες κλειδιά είναι η πτώση του Τείχους, το 1989, που στην εποχή σήμαινε την ελπίδα του οριστικού τέλους των ολοκληρωτικών ιδεολογιών και την 11η Σεπτεμβρίου 2001 που αλλάζει εντελώς τα δεδομένα στο βαθμό που, ως απάντηση στη βαρβαρότητα μιας μικρής ομάδας φανατικών ισλαμιστών, ένας ελευθεροκτόνος λόγος γίνεται παντού η κυρίαρχη σκέψη, σε σημείο που να φτάσουμε σ'ενα συνολικό πόλεμο. Το κεφάλαιο της ταινίας που πραγματεύεται αυτό το ζήτημα ονομάζεται Ο Φόβος.
Ωστόσο, το γεγονός ότι έκανα αυτή την ταινία δεν είναι τυχαίο. Η Ulrike Meinhof ήταν στενή φίλη του πατέρα μου. Ως παιδί, έζησα στη Γερμανία, όλο αυτό κλίμα της καταπίεσης και του φόβου. Η ταινία μου γι αυτή δημιούργησε σκάνδαλο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου γιατί έσπασε το μόνο ταμπού που έστεκε, τόλμησα να σηκώσω τις μάσκες που οι μεταγενέστεροι [τόσο στην αριστερά, όσο και στη δεξιά] είχαν βάλει μπροστά στο πρόσωπό της, και της επέστρεψα την ανθρωπιά της. Ετσι κι αλλιώς, η Ιστορία θα κρίνει την ορθότητα των πράξεών της.
Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για το Πριν τη Νύχτα. Ο τηλεοπτικός κανιβαλισμός κι η απόλυτη ταύτιση των μέσων μαζικής ενημέρωσης με τον λόγο της εξουσίας στη διάρκεια της σύλληψης των μελών της 17ης Νοεμβρη σκόπευε να τους μετατρέψει σε τέρατα, σε απ-άνθρωπους, καλύπτοντας τα πραγματικά ερωτήματα, για παράδειγμα, το πολιτικό υπόβαθρο των πράξεών τους, γιατί οι συλλήψεις έγιναν την συγκεκριμένη στιγμή κι επίσης όλων μέσα σε λίγες μέρες, ενώ - μοναδικό γεγονός παγκοσμίως- επί 27 χρόνια ούτε ένα μέλος δεν είχε βρεθεί;
Ο τρόπος που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης χειρίστηκαν το θέμα ήταν απαράδεκτος αλλά τελικά αναμενόμενος. Πιό απογοητευτικό ήταν το γεγονός πως οι "αντάρτες των πόλεων" για τους οποίους τρέφαμε μια συμπάθεια, λίγο ανορθόδοξη σα να επρόκειτο για τον "Ρομπέν των Δασών", ακόμη κι αν ξέραμε πως από καιρό έκαναν λάθος στον τρόπο με τον οποίο πολεμούσαν, αποκαλύφθηκαν, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, ως η ακριβής αντανάκλαση της εποχής μας: δειλοί, που δεν ανέλαβαν την ευθύνη των πράξεών τους και κατέδωσαν τους συντρόφους τους... χρησιμοποιώντας ένα λόγο παρωχημένο, εντελώς άκαμπτο και που τελικά γινόταν απολιτικός.
Δημιούργησα λοιπόν γι αυτή την ταινία ένα πρόσωπο ειλικρινές, την Μαρία, η οποία είχε πιστέψει στην αρχή στην ένοπλη πάλη και είδε καθαρά αρκετά νωρίς ώστε να σταματήσει έγκαιρα. Δεν μπορεί όμως να ξεφύγει από το παρελθόν της κι έτσι το σκάει αλλά μένει αξιοπρεπής. Και την βοηθά κάποια που, αντίθετα απο τους περισσότερους ανθρώπους, δεν υποκύπτει στην χειραγώγηση του φόβου.
Ομολογείστε πως υπήρχε υλικό για μια ταινία. Η ερώτηση γιατί τόσο σύντομα μου φαίνεται άτοπη. Αντίθετα πιστέυω πως είναι άξιο απορίας το γεγονός ότι μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια δράσης της, δεν έγινε καμιά σημαντική ταινία για την 17Νοέμβρη. Η ερώτηση φανερώνει περισσότερο το ότι μέσα μαζικής ενημέρωσης εδώ βρίσκονται κάτω από την επιρροή της κυβέρνησης. Στις αγγλοσαξωνικές χώρες, η δημόσια τηλεόραση θα είχε κάνει εδώ και καιρό ταινίες πάνω σ'αυτό το θέμα. Κι ο Fassbinder έκανε την Τρίτη Γενιά, ταινία προφητική, πριν ακόμη συλληφθεί οριστικά η δεύτερη γενιά.
Μα δεν πρέπει να μιλήσουμε μόνο γι αυτό. Η τρομοκρατία δεν αφορά παρά μόνο μία από τις τρείς ιστορίες στην ταινία μου, η οποία προσεγγίζει κι άλλα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας όπως, για παράδειγμα, αυτό της επιστημονικής προόδου, η οποία κάποιες φορές στρέφεται ενάντια στον άνθρωπο, που υποτίθεται πως υπηρετεί. Η Δάφνη, το δεύτερο πρόσωπο της ταινίας, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια τρομερή επιλογή όπου το ίδιο ηθικό ερώτημα [υπάρχουν καταστάσεις όπου η απόλυτη απαγόρευση του να σκοτώνεις χάνει το νόημά της;] υπερισχύει κάτω από άλλες συνθήκες.
Ως προς αυτό, κι ενώ δεν βλέπουμε καμιά βίαιη δράση, η ταινία περιέχει μια μεγάλη βία. Η τρίτη ιστορία, αυτή της Anne, τοποθετείται γι αυτό ως αντίβαρο. Είναι απολύτως ποιητική και θέτει το θέμα της αγάπης. Υπερβαίνει τις δύο άλλες ιστορίες, δημιουργώντας σχέσεις νοηματικές σε ένα άλλο επίπεδο.
- Ακριβώς, υπάρχουν τρείς γυναικείοι χαρακτήρες στην ταινία. Η Anneείναι σαν φάντασμα που ρίχνει την σκιά της πάνω στην ταινία. Η Μαρία θεωρείται εγκληματίας από την κοινωνία αλλά θέλει να ζήσει -κι όχι απλώς να επιβιώσει- να είναι ελεύθερη. Η Δάφνη ζεί μια πληκτική ζωή αλλά κρύβει το μυστικό ενός φόνου. Τί κοινό έχουν μεταξύ τους; Ποιά εικόνα, ιδέα, επιθυμία ή συναίσθημα;
Την μοναξιά τους μέσα σε μια κοινωνία όλο και περισότερο απομονωτική. Οι απαντήσεις τους διαφέρουν αλλά έχουν κοινό τους το ότι αντιπαραθέτουν σ'αυτό την θέλησή τους να ζήσουν ελεύθερα, το ότι πιστεύουν ουσιαστικά στην αναπαλλοτρίωτη ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Πράγμα που τις οδηγεί στην αμφισβήτηση κάποιων βεβαιοτήτων. Ο νόμος δεν είναι πάντα συνόνυμο της δικαιοσύνης. Οπότε αψηφούν τις συμβάσεις, αποδέχονται απολύτως τις δύσκολες επιλογές τους. Πράγμα σπάνιο στην εποχή μας
- Υπάρχει κάτι σαν "happy end" γιατί το πρόσωπο που θέλει να ζήσει, η Μαρία, γλιτώνει απ'το θάνατο. Η Δάφνη την προστατεύει ή διαλέγει τη μοίρα της;
Δεν βλέπω, δυστυχώς, κανένα αίσιο τέλος, τουλάχιστον στο επίπεδο της αφήγησης. Η Δάφνη μόνο με το θάνατό της θα απελευθερωθεί απ'το μυστικό της. Θυσιάζεται για τη Μαρία, η οποία επιβιώνει μεν, αλλά συλλαμβάνεται και θα πρέπει να κουβαλάει σ'όλη την υπόλοιπη ζωή της το βάροςτου θανάτου της Δάφνης, χωρίς καν να γνωρίζει τα κίνητρα της φίλης της. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή που ενώ συμμετείχε στην ένοπλη πάλη δεν σκότωσε, προκαλεί τώρα το θάνατο χωρίς να το θέλει.
Η Αnne, ως επίλογος, δεν μπορεί παρά ν'ανακαλεί τους "αφανισμένους απ'το κρύο ήλιους", πριν εξαφανιστεί κι η ίδια, πριν σβύσει κυριολεκτικά απ'την εικόνα. Εκείνη που τόσο θα'θελε να ζήσει μες την αγάπη, μένει μόνη.
Ωστόσο, δεν θεωρώ πως το Πριν τη Νύχτα είναι μια ταινία χωρίς ελπίδα. Τα πρόσωπα θέτουν σημαντικά ερωτήματα και παλεύουν ενάντια σε μια, αναμφίβολα, απελπιστική κατάσταση. Τουλάχιστον ζούν απόλυτα.
Και προπαντώς, νομίζω πως δεν είναι τα πάντα η αφήγηση. Η ταινία ψάχνει την ομορφιά απ'την πρώτη ως την τελευταία εικόνα. Εκεί βρίσκεται η πραγματική της αντίσταση. Δε μένει παρά η ποίηση για να μας σώσει. Φαίνεται μεγαλόσχημο, μα το πιστεύω ειλικρινά.
- Η Anne, ζεί σε μια δυτική μητρόπολη, σε μια εποχή που οι άνεμοι της αλλαγής σάρωναν τις ζωές μας. Η Δάφνη, ζεί σ'ένα μάλλον ταπεινό, επαρχιακό περιβάλλον. Κι η Μαρία σήμερα, έχοντας δραπετεύσει, βρίσκεται στη φύση αλλά ωστόσο οι ήχοι κι θόρυβοι του πολιτισμού την περικυκλώνουν.
Από τη μιά, η ταινία γυρίστηκε στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στην Αθήνα και δίπλα στη θάλασσα. Σέβεται επίσης μια ιστορική χρονολογία. Στην Ελλάδα τα γυρίσματα έγιναν τον περασμένο χειμώνα, δηλαδή μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Τις σούπερ-οκτώ εικόνες εικόνες του Βερολίνου, αντίθετα, τις γύρισα πράγματι το 1989, λίγο μετά την πτώση του Τείχους. Οι Ρώσοι στρατιώτες που διακρίνουμε, είναι ακόμη ο Κόκκινος Στρατός στο Ανατολικό Βερολίνο. Εξάλλου, ο διαφορετικός κόκκος των ασπρόμαυρων υλικών τονίζει ηθελημένα το πέρασμα του χρόνου στην εικόνα.
Απ'την άλλη, υπάρχει το κεφάλαιο που ονομάζεται Η Πόλη, ακριβώς στη μέση της ταινίας. όπου μ'ένα τρόπο περισσότερο ποιητικό από αφηγηματικό οι τρείς ιστορίες συγκλίνουν σε μιά νυχτερινή μητρόπολη που δεν είναι ούτε το Παρίσι, ούτε η Αθήνα, ούτε το Βερολίνο. Είναι η Πόλη, η δυτική, που μας ακολουθεί, όπου κι αν είμαστε. Κι αν θέλαμε να πάμε πιο πέρα, η Δάφνη στην επαρχία, ακόμα κι η Μαρία στη μέση της θάλασσας, βρίσκονται φυσικά εντός της πόλης που, τελικά, μας καθορίζει.
Γι αυτό κι ο χειρισμός του ήχου είναι πρωταρχικό στοιχείο της ταινίας. Πολύ συχνά, αντιστοιχεί σ'ένα χώρο ή χρόνο εκτός πεδίου. Οταν η Μαρία βασανίζεται από τους αστυνομικούς με πολιτικά, για παράδειγμα, αυτό συμβαίνει σ'ένα παρελθόντα χρόνο, αλλού, που σηματοδοτείται από έναν απολύτως εκτός πεδίου ήχο. Ή στην ταβέρνα, ο ήχος της βροχής έρχεται πολύ πριν τη δούμε στην εικόνα. Κι ύστερα, φέρνει μαζί της φωνές, μια μουσική. Ο ήχος μπορεί έτσι να ορίζει χρονικές στιγμές στο εξωτερικό ενός κάδρου το οποίο, αν και ορίζει το χώρο, δεν είναι κλειστό.
- Υπάρχουν στην ταινία σας "σταθερές" εικόνες {που επανέρχονται}. Η θάλασσα, ο ήλιος, τα σύννεφα, το φεγγάρι. Είναι ότι μας μένει να κρατήσουμε σήμερα;
Οχι, βέβαια. Είναι σημεία στίξης. Κάποιες φορές περισυλλογή. Ενα κάλεσμα επίσης. Μια πηγή. Για να ξαναφύγουμε. Για να μπορέσουμε να πάμε πιο μακριά. Προς τον Αλλο.
- Στην αφήγησή σας φαίνεται να υπάρχει μια αντίφαση. Η Μαρία που έζησε το αντάρτικο των πόλεων, συνειδητοποιεί με μεγάλη διαύγεια πως οι στόχοι της δεν μπορούν να επιτευχθούν μέσω της ένοπλης πάλης. Η Δάφνη μάλλον ακολουθεί τα ίχνη της, χωρίς να βρίσκει ανακούφιση. Αντίθετα, πληρώνει ακριβά, κι απ'ότι φαίνεται οικειοθελώς.
Η αντίφαση δεν είναι παρά φαινομενική. Η Δάφνη δεν προσχωρεί σε καμιά ομάδα, δεν είναι πραγματικά στρατευμένη. Βοηθά τη Μαρία από ανθρώπινη αλληλεγγύη, από αγάπη κι όχι από πολιτική πεποίθηση. Δεν ξέρει ποιά είναι η Μαρία όταν της παρέχει άσυλο. Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι η αντιτρομοκρατική υστερία που μαίνεται στη χώρα και το κάλεσμα στον κόσμο να καταδώσει της προκαλούν πραγματική απέχθεια, κι ευτυχώς! Κι επίσης, μ'αυτή την πράξη αλληλεγγύης -οι συνέπειες της οποίας την ξεπερνούν- ελευθερώνεται απ'τους δαίμονες του παρελθόντος της. Το ότι δέχεται να πληρώσει είναι σίγουρο. Βρίσκει τελικά ανακούφιση στο θάνατο; Δεν τολμώ ν'απαντήσω. Ομως αυτό που είναι σημαντικό, είναι πως χάρη στη φυγή της με τη Μαρία στη βάρκα, μπόρεσε να ξεφύγει απ'την κοινότυπη ύπαρξή της και να ζήσει σε συμφωνία με τις σκέψεις της. Ανυπότακτη. Ακόμη κι αν είναι για λίγο...
- Γενικά που τοποθετείστε σχετικά με τον κινηματογράφο;
Ο αργεντίνος συγγραφέας Ernesto Sabbato έλεγε πως για να αξίζει ένα έργο τέχνης, πρέπει ο δημιουργός του να είναι λίγο φιλόσοφος, λίγο ποιητής, λίγο τρομοκράτης... Χωρίς να θέλω φυσικά να συγκριθώ με το ταλέντο του, αυτός ο ορισμός του σινεμά με γοητεύει. Χαρακτηρίζει καλύτερα απ'οτιδήποτε θα μπορούσα να πώ, την πρόθεση που στηρίζει τη δουλειά μου, είτε πρόκειται για ταινίες μυθοπλασίας, είτε για ντοκιμαντέρ.
